10 augustus 2021
Begin jaren tachtig van de vorige eeuw lanceerde de Wereldraad van Kerken een grootse, wereldwijde, oecumenische actie die tien jaar zou duren onder de titel ‘Conciliair Proces’. Het ging hierbij over de bewustwording, het besef dat het voor het voortbestaan van de wereld ‘vijf voor twaalf was’. Nu dertig jaar later is de urgentie nog steeds hoog en lijkt er (te) weinig gebeurd.

Vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping, daar ging het volgens de Wereldraad om. Precies ook in die volgorde. Het ging en het gaat om hoe wij als mensen met elkaar en met de aarde omgaan. Hoe wij elkaar (geen) ruimte gunnen, elkaar naar het leven staan en goud en goederen rechtvaardig verdelen. Het ging en het gaat om onrecht, oorlog, bezit en machtsstructuren.
Wie bezit de aarde – als mensengemeenschap én als organisme? Zijn inheemse culturen ondergeschikt aan het Westen of hebben zij een eigen intrinsieke waarde? vroegen we ons af. Zijn wij onderdeel van de natuur of de natuur onderdeel van ons? Zetten wij alles wat leeft naar onze hand of willen wij luisteren naar ‘moeder aarde’?

In mijn overmoedige jeugdigheid had ik toen de overtuiging dat het Conciliair Proces dé verandering en dé bewustwording ging vormen waardoor de wereld zich zou bekeren tot het toekomstig léven in plaats van tot een zekere dood en afbraak van alle aardse leven. Het was de tijd van grote angst voor de uitbreiding van kernenergie – vooral het niet-afbreekbaar zijn van kernafval baarde ons grote zorgen, protesten tegen aanwezigheid van kernwapens op NAVO-grondgebied – lees Nederland, en ik liep mee in de demonstratie op het Malieveld – het was daar zo druk dat het leek alsof de hele wereld present was.

We wisten: geweld, oorlog, oplopend wapenarsenaal konden geen bijdrage leveren aan de wereldvrede. Verdergaande uitbuiting van (voormalig) gekoloniseerde landen stond gerechtigheid in de weg. Zorg voor de schepping moest worden gewaarborgd –waren we anders geen slechte rentmeesters? Was de aarde ons niet in beheer gegeven om er goed voor te zorgen in plaats van uit te putten? Onrecht aan volken, mensen en aan de aarde begon bij economische ongerechtigheid: wie bezit de middelen, het geld en de macht en bepaalt derhalve wat gerechtigheid is? Het gevoel dat wij als mensheid anders moesten gaan denken overheerste.

Nu, meer dan dertig jaar later, is weer dit gevoel van urgentie aanwezig. Terecht. Want het gaat niet goed met de aarde, het gaat niet goed met de mensheid. En we wéten inmiddels veel meer dan in de jaren 80. We hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de schepping, inclusief de komende generaties: onze kinderen en kleinkinderen. Nog steeds staan – in het algemeen- economische motieven boven ecologische afwegingen. Nog steeds wordt in de politiek de valse tegenstelling tussen economie en milieu ingebracht om maar niet te hoeven investeren in een leefbare toekomst.

En inmiddels leven we als wereldburger, zijn er internationale afspraken en verdragen over kernenergie, kernwapenontwikkeling, oorlogshandelingen en milieu. Inmiddels weten we – dankzij de sociale media- binnen enkele seconden over onrecht in Nigeria met oliepijpleidingen door een Nederlands bedrijf en worden filmpjes gepost om dat duidelijk te illustreren. Over vergelijkbare onrechtmatigheden worden we geïnformeerd.

En gelukkig is er dit jaar Europees een stevig klimaatrapport neergelegd. Maar het échte debat hierover moet nog plaatsvinden. Gelukkig luidt de ICCPC de noodklok, maar hoe vaak moeten wij mensen (verenigd in kerken, samenleving, belangengroepen, politiek, bedrijven, internationale handel en regeringen), hoe vaak moeten wij nog horen dat het ‘vijf voor twaalf’ is om écht iets te doen?

Eigen belang, hebzucht en navelstaren helpen de grote teloorgang van de aarde niet. Landen blijven afwegen wat haalbaar en betaalbaar is zolang het gat in de ozonlaag nog ‘beheersbaar klein is’. Landen blijven urgente zaken vooruitschuiven zolang klimaatverandering niet al te dichtbij komt en zich vooral in Zuid-Europa of Zuid-Amerika en de Zuidpool afspeelt. Hoewel het met de destructieve wateroverlast van juli wel opeens heel erg dichtbij komt. Een collega stelde vandaag voor om niet meer te spreken over klimaatverandering maar over klimaatcrisis. Eens! Maar of het helpt…?

Iets in de mens zorgt er altijd voor dat we overleven en langs de rand van de afgrond kunnen scheren. Iets zorgt ervoor dat we als aarde en mensheid nog niet ten gronde gaan. Daar mogen we op korte termijn op vertrouwen, maar onderwijl moeten we -zeker als kerken- politiek, samenleving en mensen om ons heen doordringen van de noodzaak om in het klein én in het groot in actie te komen.
90.

13 maart 2021
17 maart zijn er in Nederland verkiezingen. Onder de optrekkende rook van het coronavirus en de beperkende maatregelen mogen we weer gebruik maken van ons democratisch recht om op partijen en volksvertegenwoordigers te stemmen. Afgelopen week verscheen een brief van de rooms katholieke bisschoppen waarin ze een pleidooi hielden om naar het stemhokje te gaan. Daarnaast deelden ze de blijde boodschap dat het normaal waartoe we zijn geroepen het normaal van het Rijk Gods is.

Als kiezer moeten we verder kijken dan partijpolitiek en met name menselijke waardigheid als criterium nemen om campagnes en programma’s kritisch te lezen. “Het normaal waartoe wij zijn geroepen is dat van het Rijk Gods, waar “blinden zien en lammen lopen, melaatsen genezen en doven horen, doden opstaan en aan armen de Blijde Boodschap wordt verkondigd”. Dit betekent: opkomen voor de kwetsbaren, ouderen, zwakkeren, vluchtelingen, niet zelf-kunnen-dragenden, geestelijk of lichamelijk (chronisch) zieken. We moeten hun sterk maken en perspectief geven. Ergo, rechtse (ook de christelijke) partijen vallen af. 

In het normaal van het Rijk Gods “krijgt iedereen zijn dagelijks brood en deelt het met zijn medemensen, is de samenleving zodanig georganiseerd dat zij primair is gericht op bijdragen aan het algemeen welzijn, delen en geven, maar niet op bezitten en uitsluiten.” Dit betekent een sterke, en op menselijke maat geschoeide, economie. Ruim baan geven aan migranten en vluchtelingen, een basisbeurs voor studenten en een menswaardige (verhoging van de) bijstandsuitkering, verstrekt zolang het nodig is. Want, “het lage niveau brengt mensen in een spiraal naar beneden”. CDA valt af, linkse partijen spinnen hier goed garen bij.

Natuurlijk is deze brief geen verkapt stemadvies, maar het is wel goed om te lezen hoe onze bisschoppen op Bijbelse en Pauselijke gronden de samenleving bezien: sterk geïndividualiseerd, verzakelijkt, vol eenzaamheid. Een samenleving waarin onderlinge solidariteit onder druk staat. Zo schrijven ze: “Solidariteit is veel meer dan af en toe elkaar helpen. Solidariteit wil zeggen dat je je kunt inleven in medemensen en samen denkt en handelt als een gemeenschap ten dienste van het algemeen welzijn met respect voor elkaars verschillen.” Voorwaar een opdracht, ook voor de politiek!

De ethische kwesties blijven niet achterwege in de kiezersoproep van de kerkelijke leiders onder het motto ‘bescherming van een cultuur van het leven’. Het respect voor de onaantastbaarheid van het menselijke leven leidt tot de vaststelling: “Abortus, euthanasie, hulp bij zelfdoding en het opofferen van embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek wijzen wij af.” Nergens wordt de brief zo concreet met het (geleende) argument dat ieder van ons “de vrucht van een gedachte van God” is. Of we dit nu (kunnen) begrijpen of niet. De rechtse, christelijke partijen met hun pro-life programma’s zijn opeens glashelder in beeld.

Geïndividualiseerde katholieken als wij kiezers zijn zullen we dit schrijven van de diocesane herders zeker ter harte nemen. Het zit verantwoord en inhoudelijk behoorlijk in elkaar. Tegelijkertijd lijkt de vertaling naar belangrijke kwesties voor ons eigen leven tegengestelde stemadviezen te behelzen. Rechts en links lopen door elkaar. Wat christelijk of onchristelijk is kent verschillende kanten en niveaus. Het is maar net hoe je het aanvliegt.

Zo gaat het in de kerk al eeuwen. Sommige theologen en kerkelijke leiders zien in Bijbel en Traditie een bijna-socialistisch maatschappijprogramma, anderen leggen sterk de nadruk op ethische, individuele kwesties. Voor beide is aandacht in Bijbel, Kerk en Traditie. Dus, onze persoonlijke keuze en afweging vanuit ons geweten blijft bepalend. Wat is voor mij belangrijk? Hoe vul ik katholiek leven in, ook in het stemhokje. We zullen het woensdag zien.

De hele brief van de bisschoppen staat op https://www.bisdomrotterdam.nl/nieuws/algemeen-nieuws/nederlandse-r-k-bisschoppen-kiezen-voor-het-eigenlijke-normaal 88.